Najbardziej znanym i najstarszym cmentarzem w Warszawie jest cmentarz Powązkowski. Został założony w XVIII wieku. Cmentarz stał się miejscem ostatniego spoczynku znanych i zasłużonych Polaków. Historycy szacują, że pochowanych jest tu około miliona osób. Więcej na warsaw-future.
Poświęcenie cmentarza Powązkowskiego
Teren, na którym obecnie znajduje się cmentarz, został ofiarowany miastu w XVIII wieku przez synów miejscowego stolnika Melchiora Szymanowskiego. Na potrzeby cmentarza przeznaczyli obszar prawie trzech hektarów.
Głównym powodem wyboru lokalizacji cmentarza były warunki sanitarne. Zgodnie z ówczesnymi zasadami, które historycznie ukształtowały się w Europie, ludzi chowano poza miastami. Nekropolię poświęcono oficjalnie 20 maja 1792 roku. Kilka miesięcy później na cmentarzu wybudowano i poświęcono kaplicę. Święty Karol Boromeusz jest uważany za patrona świątyni.
Kosztem Kapituły Warszawskiej na cmentarzu zbudowano katakumby. Do budowy użyto cegieł, które pokryto dachówką. W katakumbach pochowano głównie osoby szlacheckie, w tym rodzinę króla Stanisława Augusta, ks. Hugona Kołłątaja – jednego z współautorów Konstytucji 3 Maja, architekta Dominika Merliniego i prymasa Michała Poniatowskiego.
Powązki, gdzie znajduje się cmentarz, stały się terenem krwawych walk z wojskami pruskimi oblegającymi Warszawę w czasie insurekcji kościuszkowskiej.
Żołnierze, którzy oddali życie za wspólną obronę miasta, zostali pochowani we wspólnych mogiłach. Jednak Polaków i Rosjan chowano oddzielnie. W czasie Księstwa Warszawskiego na cmentarzu chowano również zmarłych w lazaretach żołnierzy armii napoleońskiej.
Stosunek mieszkańców Warszawy do cmentarza Powązkowskiego
Początkowo mieszkańcy Warszawy nie byli entuzjastycznie nastawieni do urządzenia nowego cmentarza, ponieważ byli przyzwyczajeni do małych cmentarzy położonych przy kościołach. Zamiast tego nowy cmentarz we wsi Powązki znajdował się daleko poza Warszawą.
W 1838 r. zamknięto cmentarze Swiętokrzyskiego i na Koszykach, dlatego nekropolia Powązki pozostała jedynym miejscem pochówku katolików. Powierzchnia cmentarza wielokrotnie powiększała się, ponieważ miasto rozwijało się i codziennie wzrastała liczba jego mieszkańców.
Kościół św. Karola Boromeusza
W XIX wieku na terenie nekropolii Powązki zbudowano kościół św. Karola Boromeusza. Świątynia znajduje się na obrzeżach cmentarza.
Budowa kościoła rozpoczęła się w 1790 roku i trwała do 1792 roku. Autorem projektu budowlanego był królewski architekt Dominik Merlini. Świątynia została oficjalnie poświęcona 20 maja 1792 roku.
Kościół został zbudowany w stylu neorenesansowym. Budowla posiadała jedną nawę i trzy ołtarze. Na centralnym ołtarzu znajdował się obraz Karola Boromeusza.
Początkowo kościół był jedynie kaplicą pogrzebową, z czasem uzyskał status parafii. W 1849 r. miała miejsce przebudowa kościoła. W szczególności powiększono jego powierzchnię i ukończono trzy nowe ołtarze. Autorem projektu odbudowy był Alfonso Kropywnycki.
W XIX wieku świątynię ponownie poddano przebudowie. Tym razem prace budowlane prowadzone były pod kierownictwem Józefa Piusa Dziekońskiego. W kościele doszczętnie rozebrano stare mury, pozostawiając niezmienioną jedynie elewację.
Po renowacji wygląd kościoła został całkowicie zmieniony. Świątynia przybrała formę krzyża rzymskiego. Odtąd kościół miał trzy nawy. Ponadto dobudowano zakrystię i dwie dzwonnice.
Niestety podczas Powstania Warszawskiego 1944 roku kościół Karola Boromeusza został doszczętnie zniszczony. Duży pożar uszkodził kopułę, dzwonnicę, część dachu, organy i wystrój wnętrz.
Renowacji kościoła podjęto dopiero w 1960 roku. Budowę nadzorował profesor Stanisław Marzyński. W 1984 r. w kościele odsłonięto i poświęcono pomnik ofiar Katynia.
Rozbudowa cmentarza Powązkowskiego
Pierwsza rozbudowa terenu nekropolii miała miejsce w 1812 roku. Rodzina Korwin-Szymanowskich przekazała część swojej ziemi na potrzeby cmentarza. W następnych dziesięcioleciach granice cmentarza Powązkowskiego stopniowo poszerzano, przyciągając ziemię zamożnych rodów: Leszczyńskich, majątków Ciszewskich.
W 1851 r. miejscowe władze zakupiły ziemię od Marianny Ścisłowskiej i Józefy Grafowej. Ta ziemia również była wykorzystana do powiększenia terenu cmentarza.
W latach 1864-1871 nastąpiła dalsza rozbudowa cmentarza. Procesem tym bezpośrednio kierowała Rada Administracyjna Królestwa Polskiego. W kolejnych latach powierzchnia nekropolii powiększyła się do 42 hektarów. W 1887 r. cmentarz został oficjalnie włączony w granice administracyjne Warszawy.
Wraz z rozpoczęciem II wojny światowej, we wrześniu 1939 r., zniszczeniu uległo prawie trzydzieści bloków cmentarza. W czasie okupacji niemieckiej przechowywano tu podziemne arsenały broni.
W 2014 r. cmentarz wraz z innymi nekropoliami został włączony do rejestru zabytkowych cmentarzy, a także uznany za pomnik historii.
Najsłynniejsze pochowani na terenie cmentarza
Na Cmentarzu Powązkowskim pochowanych jest wiele wybitnych osobistości miasta, m.in.: Józef Wolff, Bolesław Prus, Władysław Skoczylas, Cyprian Godebski, Zofia Stankiewicz, Stanisław Moniuszka, Irena Jarocka i inni.
Każdy z tych wybitnych ludzi wniósł wielki wkład w rozwój swojego rodzinnego miasta. I tak słynny historyk i znawca heraldyki polskiej Józef Wolff poświęcił całe swoje życie badaniu dziejów i rodów książęcych epoki Księstwa Litewskiego.
W szczególności naukowiec napisał obszerną pracę o książętach litewsko-rosyjskich. Zdaniem ekspertów prac Josepha Wolfa, biorąc pod uwagę bogactwo zgromadzonych materiałów, nie da się porównać z materiałami innych naukowców. Niestety, rękopis historyka „Herb szlachty litewskiej” nie został opublikowany. Praca spłonęła podczas pożaru w Bibliotece Krasińskich.
Warto dodać, że Cmentarz Powązkowski uważany jest za jeden z najpiękniejszych w Europie. W końcu przez ponad dwieście lat istnienia cmentarz stanowi wszechstronnie bogate muzeum dziejów miasta, którego już nie ma.
