Spacerując po Warszawie nie sposób nie zauważyć torów tramwajowych ciągnących się ulicami miasta oraz ogromnej ilości kolorowych tramwajów, które stały się nieodłączną częścią życia polskiej stolicy. Wszyscy korzystamy z transportu publicznego, ale rzadko zastanawiamy się, jak powstał. Historia tramwajów warszawskich zaczęła się kilka wieków temu i przeszła w tym czasie przez wiele zmian, a także miał miejsce jej szybki rozwój – podaje warsaw-future.eu.
Jak rozwijała się komunikacja tramwajowa w Warszawie? Kiedy i w jaki sposób pojawiła się po raz pierwszy? Jak wyglądał dawny warszawski tramwaj? W naszym artykule odpowiemy na te pytania, jak również opowiemy o najciekawszych faktach z historii tramwajów w stolicy.
Pojawienie się tramwajów w Warszawie
Czy wiesz, że tramwaje w Warszawie pojawiły się wcześniej niż autobusy? Historia stołecznych tramwajów rozpoczęła się kilka wieków temu, a mianowicie w dniu 11 grudnia 1866 roku. Interesujące jest to, jak wyglądała stara trasa tramwajowa i sama komunikacja. Historia warszawskiego tramwaju jest związana z uruchomieniem pierwszej 6-kilometrowej linii tramwaju konnego, która połączyła Dworzec Wiedeński z Dworcem Petersburskim. Pierwszy tor tramwajowy w Warszawie powstał z inicjatywy Głównego Towarzystwa Rosyjskich Dróg Żelaznych. Pierwszy tramwaj kursował przez kilka centralnych ulic Warszawy i mógł pomieścić 30 pasażerów.
Rola Towarzystwa Belgijskiego w rozwoju tramwajów w Warszawie
Pod koniec XIX wieku Magistrat warszawski podjął decyzję o utworzeniu odrębnej sieci tramwajowej. Dlatego w 1881 roku znana belgijska firma Société Générale de Tramways Varsoviens rozpoczęła budowę pierwszej miejskiej linii tramwajowej. Przeznaczono ją wyłącznie do przewozu pasażerów i biegła od ulicy Nalewki do ulicy Ujazdowskiej. Pierwsza linia belgijska w Warszawie została uruchomiona 18 października 1881 roku. Była jednotorowa, a same tramwaje kursowały przez miasto codziennie od 8 do 22.
Po pewnym czasie linia została znacznie rozbudowana i udoskonalona. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ tramwaje cieszyły się ogromną popularnością wśród mieszkańców Warszawy. Była to praktycznie jedyna forma komunikacji miejskiej w mieście, ponieważ autobusy uruchomiono znacznie później.
W kolejnych latach Towarzystwo Belgijskie w Warszawie rozwijało swoją sieć. Już w 1882 roku powstały tory kolejowe, a sam tramwaj stracił swoje pierwotne przeznaczenie, gdyż zaczął być wykorzystywany nie tylko do przewozu obywateli.
W 1883 roku dokonano reorganizacji ruchu tramwajowego w Warszawie. Już w tym roku sieć tramwajowa stolicy Polski miała 22 kilometry i liczyła ponad 80 tramwajów. Obsługiwały 11 linii tramwajowych.
Z kolei w 1899 roku sieć tramwajowa miała już 30 kilometrów i liczyła ponad 200 tramwajów. Warszawa nabyła jeszcze 17 linii tramwajowych, które później przekazała prywatnej firmie kierowanej przez znanego łódzkiego aptekarza Maurycego Spokornego.
Modernizację linii tramwajowych rozpoczęto w 1908 roku, kiedy to miasto powierzyło je firmie Siemens & Halske. Następnie tramwaje konne zostały zastąpione elektrycznymi, co znacząco zmieniło jakość stołecznego środka transportu, który na co dzień służył większości mieszkańców miasta.
W związku z tym w 1908 roku uruchomiono pierwszą warszawską elektrownię tramwajową, a kilka miesięcy później przez miasto przejechał pierwszy tramwaj elektryczny, kursujący od ulicy Krasińskiego do placu Unii Lubelskiej. Już w 1911 roku liczba pasażerów korzystających z warszawskich tramwajów wzrosła do 76 mln (jeszcze w 1908 roku było ich 42 mln).
Jak wyglądały pierwsze tramwaje w Warszawie?
Pierwsze tramwaje stolicy miały kolorowy wygląd: widniały na nich herb miasta z Syreną pod koroną. Pod herbem znajdowało się uskrzydlone koło, które było symbolem komunikacji kolejowej oraz wiązka promieni – symbol elektryczności. Syrena była również przedstawiana na zajezdniach tramwajowych.
Warszawskie tramwaje w okresie międzywojennym
W Warszawie w dniu 24 lipca 1919 roku powołano nową lokalną spółkę Tramwaje Miejskie, która zapoczątkowała uruchomienie pierwszych linii nocnych. Uruchomiono je w dniu 31 grudnia 1921 roku. Trasa biegła od placu Zbawiciela do placu Teatralnego w Warszawie. W okresie międzywojennym warszawskie tramwaje i ich linie nie ulegały gwałtownym zmianom, które nastąpiły wraz z okupacją.
Okres okupacji
W czasie obrony Warszawy, a szczególnie we wrześniu 1939 roku zniszczeniu uległa prawie cała sieć trakcyjna. Miasto zostało praktycznie zniszczone, z tego powodu uszkodzone zostały też linie tramwajowe. Z 400 tramwajów tylko 100 nadawało się do użytku, a taka liczba była katastrofalnie niewystarczająca, aby obsłużyć mieszkańców miasta.
Mimo znacznych zniszczeń w 1939 roku uruchomiono komunikację tramwajową, a pod koniec roku w Warszawie kursowało już 10 linii tramwajowych. W połowie 1940 roku w stolicy Polski pracowało ponad 600 wagonów tramwajowych. Co ważne, w czasie wojny liczba pasażerów, wybierających podróże tramwajami, także znacznie wzrosła. Podczas II wojny światowej tramwaje w Warszawie zastąpiły wszystkie środki transportu publicznego, które funkcjonowały wówczas w mieście.
W czasie okupacji miasta tramwaje były przepełnione pasażerami. Ludzie jeździli na schodach, siadali na zderzakach i czepiali się zewnętrznych elementów wagonów. W związku z pilną potrzebą zminimalizowania zużycia energii elektrycznej w stolicy zablokowano wyższe biegi tramwajów.
Okres okupacji niemieckiej wpłynął na wszystkie sfery życia warszawiaków. We wrześniu 1940 roku wprowadzono specjalne oznaczenia dla poszczególnych wagonów tramwajowych. Takie pojazdy były przeznaczone wyłącznie dla Żydów. Do końca okupacji wszystkie przednie części peronów i przednie części wagonów były zarezerwowane wyłącznie dla Niemców. Polaków zmuszano natomiast do wchodzenia i opuszczania tramwajów wyłącznie tylnymi drzwiami. Ta decyzja władz okupacyjnych znacznie skomplikowała ruch tramwajowy, jak i poruszanie się pasażerów.
W listopadzie 1940 roku, kiedy utworzono getto, do użytku przez Żydów przeznaczono tylko 3 linie tramwajowe. Zostały one oznaczone gwiazdą Dawida. Żydom nie wolno było korzystać z innych środków transportu publicznego ani tramwajów o innym poziomie komfortu. W kwietniu 1942 roku w Warszawie zaczęły kursować nowe linie tramwajowe „0”, z których korzystali wyłącznie Niemcy. W tym samym roku w tramwajach po raz pierwszy zaczęto zatrudniać konduktorki (wcześniej byli to wyłącznie mężczyźni).
Powojenny okres historii tramwajów w Warszawie
Przed Powstaniem Warszawskim w mieście kursowało niespełna 200 wagonów tramwajowych. Przyczyną tak małej liczby tramwajów były znaczne zniszczenia, brak niezbędnych części zamiennych oraz polityka władz okupacyjnych. Podczas Powstania Warszawskiego spalono i rozkradziono blisko 600 wagonów, doszczętnie zniszczono 3 podstacje, 1 elektrownię, 5 zajezdni tramwajowych i warsztaty. Po wydarzeniach powstania sieć trakcyjna została zniszczona w 80%. II wojnę światową przetrwało zaledwie 200 wozów tramwajowych.
Po wyzwoleniu Warszawy zaczęto w mieście odbudowywać sieć tramwajową.
W 1945 roku uruchomiono pierwszą powojenną linię tramwajową. Do końca tego samego roku w Warszawie kursowało 11 linii tramwajowych.
Od tego czasu, po wyzwoleniu Warszawy, miasto stopniowo odradzało się i odbudowywało. Po pewnym czasie tramwaje wróciły w całości do miasta i nadal zaspokajały potrzeby mieszkańców.
