Spacerując po Warszawie trudno znaleźć zabytkowe budowle, które przetrwały do dziś. Stolica Polski została zniszczona w 90% po II wojnie światowej, więc prawie każdy budynek został odbudowany. Wiele zabytków zostało utraconych, a historyczne budowle były odtwarzane na podstawie obrazów i rysunków architektonicznych, które udało się zachować, pisze warsaw-future.eu.
Jednym z najstarszych budynków w Warszawie, który choć w nieidealnym stanie przetrwał do naszych czasów, jest gotycki kościół św. Jakuba. Skromny, niewielki kościółek stał się częścią Warszawy dopiero po przyłączeniu Tarchomina do stolicy w 1951 roku. Jest to prawdopodobnie jedyny średniowieczny kościół, który przetrwał do dziś. Mało kto wie, że najstarszą budowlą Warszawy, która zachowała się w pierwotnym kształcie, jest kościół św. Jakuba Apostoła na Białołęce. Historia świątyni jest nie mniej fascynująca i ciekawa, dlatego proponujemy zapoznać się z mało znanymi faktami dotyczącymi jedynej warszawskiej świątyni, która ocalała mimo wszelkich prób jej zniszczenia.
Powstanie kościoła św. Jakuba
Wielu badaczy uważa, że historia kościoła św. Jakuba sięga początku XV wieku, ponieważ to właśnie wtedy datuje się pierwsze pisemne wzmianki o kościele w księdze ławniczej miasta Nowej Warszawy.
Na początku swojego istnienia świątynia była całkowicie drewniana, bez żadnych szczególnych cech wyróżniających ją spośród innych ówczesnych kościołów. Kościół zbudowano na sztucznym wzniesieniu, aby chronić go przed powodziami Wisły. Być może właśnie to położenie świątyni pozwoliło jej przetrwać do XXI wieku. Obecnie murowany kościół stoi niedaleko rzeki naprzeciw malowniczego Parku Młocińskiego.
W drugiej połowie XV wieku osada Tarchomin należała do rodu Gołyńskich. Jakub Gołyński wraz z synem nie tylko sfinansowali budowę świątyni, ale także rozpoczęli budowę murowanego i znacznie większego kościoła. W budowie świątyni uczestniczyli również kanonik katedry w Płocku i duchowni z Tarchomina. Po pewnym czasie budowę kościoła przejął ówczesny starosta Warszawy Adrian Gołyński. Już w 1518 roku ukończono budowę murowanego kościoła św. Jakuba Apostoła na Białołęce. Świadczy o tym jedna z cegieł, na której zachowała się data budowy świątyni. W 1570 roku kanonik płocki Jan Dąbrowski własnym kosztem zbudował w kościele ołtarz. Dwanaście lat później, w 1582 roku, kościół konsekrował Piotr Dunin Wolski, biskup płocki.
Pierwsze przebudowy świątyni
Spokojne istnienie świątyni zostało w pewnym momencie zakłócone przez okupację Tarchomina przez Szwedów. Wtedy kościół został doszczętnie splądrowany, pozostawiając gołe mury. Na początku XVIII wieku osada została przejęta przez rodzinę Ossolińskich. Kilka lat później Franciszek Maksymilian Ossoliński odbudował i powiększył kościół. W szczególności zbudował zakrystię, skrzydło przy wejściu i odrestaurował ołtarz. Na terenie kościoła zbudowano dużą dzwonnicę, a za nią cmentarz. Franciszek Maksymilian Ossoliński ozdobił także wnętrze kościoła, w szczególności zbudował miejsce dla chóru, przestrzeń przy ołtarzu, dwie nawy boczne, ambonę i chrzcielnicę z czarnego marmuru. W kościele umieścił także grobowiec rodziny Ossolińskich.
W 1881 roku osadę Tarchomin nabył Władysław Kisiel-Kiślański. Ponadto wykazał inicjatywę i przeprowadził kapitalny remont kościoła i wielu innych budynków należących do niego. Ambona i ołtarze przy wejściu do kościoła zostały również całkowicie odrestaurowane.
Kolejna większa renowacja miała miejsce w latach 1912-1913. Przeprowadził ją proboszcz Stanisław Bańkowski. Udało mu się niemal całkowicie przywrócić pierwotny wygląd kościoła. Całkowicie usunął tynki zewnętrzne, oczyścił cegły, nadając świątyni cechy gotyckie. Zaktualizował też wiele drobnych elementów wnętrza, na przykład ławy, ołtarz, parapety i podłogę. Na dzwonnicy zawieszono trzy duże dzwony, które zostały skradzione przez Niemców w 1943 roku podczas II wojny światowej. Prace remontowe kontynuowali następcy Stanisława, proboszczowie: Zygmunt Wondołowski, Andrzej Kubiak i Karol Izdebski.
Kościół św. Jakuba Apostoła to unikalna budowla. Świątynia nie ucierpiała w czasie II wojny światowej, dzięki czemu udało się ją zachować w pierwotnym stanie. Jest to prawdopodobnie jedyny zachowany kościół w Warszawie. Dlatego obecnie odgrywa ważną rolę historyczną.
Pierwotny wygląd kościoła
Położony nad Wisłą kościół św. Jakuba Apostoła nie przypomina tradycyjnych kościołów w Warszawie i w Polsce. Jest całkowicie zbudowany w stylu gotyckim. To niewielka budowla o długości 25 metrów i szerokości 10 metrów. Do dziś zachowała się wieża z iglicą na dachu. Na początku swojego istnienia wejście do kościoła znajdowało się po zachodniej stronie, tam, gdzie przepływa Wisła. Po pewnym czasie zostało ono zamurowane, zachował się jedynie łuk. Pomimo tego, że wnętrze kościoła przeszło wiele zmian, zachowało ono niemal wszystkie elementy antyczne, co czyni kościół wyjątkowym i wyróżnia go spośród innych budowli stolicy Polski. Obecnie świątynia posiada jeden ołtarz główny i dwa nieco mniejsze po różnych stronach budowli. W 1878 roku zainstalowano w kościele siedmiogłosowe organy, które również przetrwały do dziś.
Cechy wnętrza świątyni
Pomimo dominujących cech gotyckich kościoła św. Jakuba, w jego wnętrzu dominuje styl barokowy. Główny ołtarz zawiera Ukrzyżowanie Chrystusa, ikonę św. Jakuba, która została przeniesiona z innego kościoła w 1957 roku i również ma cechy baroku. Wewnątrz można również zobaczyć figury świętych apostołów Piotra i Pawła. W kościele znajduje się duża liczba obrazów pochodzących z XIX wieku. Chrzcielnica z czarnego marmuru ma pozłacaną pokrywę i została wykonana na początku XVIII wieku. Także we wnętrzu znajdują się historyczne tablice z XVII wieku, upamiętniające rodzinę Ossolińskich, których wkład w rozwój kościoła trudno przecenić. W kościele pochowany jest pięcioletni Ignacy Ossoliński, który zmarł w 1755 roku.
Wewnątrz kościoła znajduje się wiele innych detali, np. kapliczki św. Krzyża, liczne obrazy i rzeźby, tablice pamiątkowe poświęcone poległym polskim żołnierzom.
